Zelfportret. Waterverf op papier. 26×16 cm.
Epifaniusz Drowniak (artiestennaam: Nikifor of Nikifor Krynicki) werd in 1895 geboren in Lemkowszyzna, een door het Lemko-volk bewoond gebied in het zuidoosten van Polen. Zijn zwakzinnige en kreupele moeder verdiende de kost met huishoudelijke klusjes voor gezinnen en pensions in het kuuroord Krynica Zdrój. Nikifor was hardhorend, had een spraakstoornis en sprak onsamenhangend. Slechts weinigen konden behoorlijk met hem communiceren. Hoewel hij enige tijd op school heeft gezeten was hij praktisch analfabeet.
Hij had een zwakke gezondheid en werd in zijn kindertijd diverse malen in het ziekenhuis opgenomen. Tijdens een van die opnames kreeg hij van een behandelend arts een setje waterverf en een penseeltje om hem wat te doen te geven. Nikifor ging er enthousiast mee aan de slag en continueerde die bezigheid na zijn ontslag uit het ziekenhuis. Hij schilderde op alle papier en karton waar hij de hand op kon leggen en bood zijn producten te koop aan toeristen en de bezoekers van de kuuroorden in Krynica. Het oudste schilderwerkje dat bewaard is gebleven dateert uit zijn 13e levensjaar. Als hij niet voldoende ‘verdiende’ ging hij bedelen. In een later stadium verkocht hij ook bedelbrieven met behalve de tekst een kleine schildering. De brief liet hij door anderen uitschrijven, maar de tekst was van hemzelf. Het begon met “Ik ben de beroemde schilder Nikifor …”.
Bedelbrief 1935? Collage. 28 x 20 cm.
De open lucht fungeerde als atelier en verkoopplaats. Als het weer het enigszins toeliet rukte hij uit, plaatste zijn houten koffertje met waterverf, penselen, krijt, flesjes water en papier op een stadsbank of een muurtje en begon te schilderen. De voorkant van het product omlijstte hij met een randje gekleurd papier of textiel en de vraagprijs werd er in potlood op geschreven. Aan de achterkant een stempel met de tekst “Nikifor-malarz” of “Nikifor artysta”.
Tientallen jaren leefde Nikifor aan de rand van de maatschappij. Niemand besteedde serieuze aandacht aan zijn werk. Hij werd eerder als een zwerver of als curieuze bezienswaardigheid beschouwd dan als kunstenaar. Voor zijn huisvesting was hij afhankelijk van mensen die hem uit medelijden of in ruil voor een schilderijtje onderdak boden. In later jaren stelde de gemeente hem een uiterst simpele kamer zonder stromend water ter beschikking.
Blauw berghuis. Waterverf op papier. 24×16 cm.
De kwaliteit van Nikifors kunstwerken werd voor het eerst ontdekt door kunstenaars die Krynica in de dertiger jaren bezochten. Een van hen was de post-impressionistische schilder Roman Turyn uit Lwów. Dankzij diens contacten werd Nikifors werk in een groepsexpositie in Parijs getoond en kreeg hij voor het eerst erkenning, met name bij de Pools-Parijse kunstenaarsgroep ‘Kapisci’. In 1938 volgde een lang en lovend artikel door de schilder en kunsthistoricus Jerzy Wolff in het trendy kunstmagazine Arkady. Het uitbreken van de tweede wereldoorlog verstoorde zijn definitieve doorbraak in de wereld van de schone kunsten en een geplande solo-expositie in Parijs werd gecanceld
Over hoe hij de oorlog is doorgekomen is weinig bekend. Aangenomen wordt dat hij een zwervend bestaan heeft geleid en zich als straatschilder heeft weten te redden.
Stadsplein. Waterverf op papier. 21,5 x 21,5 cm.
In 1947 kwam Nikifor in contact met de kunsthistoricus Andrzej Banach en zijn vrouw Ella. Zij namen de dagelijkse zorg voor Nikifor op zich en hebben met een goed ontvangen artikel en de monografie Historia o Nikiforze (1966) gezorgd voor een succesvolle promotie. De inspanningen van het echtpaar leidden tot een definitieve doorbraak. Nikifor’s werk werd geëxposeerd in Polen (Nationaal Ethnografisch Museum Warszawa, Krakow en Sopot), Parijs 1961, Duitsland (Baden-Baden 1961/1969, Frankfurt 1961, Hannover 1961, Recklinghausen 1971/1973, Darmstadt 1974), Oostenrijk (Wenen, Salzburg 1964), Bratislava 1966/1969, België (Brussel en Knokke 1958), Nederland (Stedelijk Museum Amsterdam 1959), Stockholm, Rome, Zagreb (1970/1973), Haifa 1960 en de Verenigde Staten.
Er werden vier boeken, honderden artikelen en enige documentaire films aan hem gewijd, hij werd geïnterviewd door de Poolse televisie en aangesteld als erelid van de Poolse vereniging van beeldend kunstenaars.
In huiselijke kring. Waterverf op karton. 14 x 22 cm.
Alle bedoening scheen Nikifor nauwelijks te raken. Financiële problemen waren opgelost maar zijn levensstijl vertoonde geen wijziging. Dagelijks trok hij er met zijn schilderkistje op uit om ergens op straat te gaan ‘werken’. In 1962 ontfermden de kunstschilder Marian Wlosinski en zijn echtenote zich over Nikifor. Zij hebben hem tot zijn dood in hun woning opgenomen en droegen zorg voor medische en tandheelkundige hulp.
Nikifor overleed in 1968 aan een longziekte, maar zijn roem heeft hem overleefd gezien de tot op heden voortdurende reeks exposities (het Nederlandse museum More (2023) en de oprichting van het Nikifor Museum (1995). In 2004 verscheen de bekroonde film Mój Nikifor (hele film op YouTube) over zijn laatste 8 levensjaren. De rol van Nikifor werd op briljante wijze gespeeld door de toen 84-jarige actrice Krystyna Feldman.
MEER FOTO’S OP INSTAGRAMACCOUNT WILLEM OTTEN (#nikiforwo en #nikiforkrynicki)
VOOR FILM ZIE:
Mój Nikifor (Poolse taal 95 minuten, Engelse ondertiteling).